Prawo autorskie we florystyce

Wokół praw autorskich we florystyce w ostatnim czasie było wiele pytań i wątpliwości. Generalnie nie jest łatwo zinterpretować to zagadnienie. Najwyższy czas aby zgłębić ten temat i usystematyzować informacje, najlepiej szukając wytycznych w ustawie o prawie autorskim.

Czy bukiet kwiatów objęty jest prawem autorskim?

Prawo autorskie przyznaje ochronę dziełom, które spełniają przesłanki uznania ich za utwory w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej człowieka. Utwór powinien mieć indywidualny charakter, powinien być niepowtarzalny. Powinien być ustalony w jakiejkolwiek postaci tak, aby mógł zapoznać się z nim ktoś inny niż sam twórca. Nie ma wpływu na kwalifikację wartość, przeznaczenie i sposób wyrażenia. Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną. Ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności.

Definicja ta jest bardzo ogólna, w związku z tym powstają wątpliwości co do tego, które działania można zakwalifikować jako utwór, bądź jako dzieło nie mające takich cech. Od odpowiedniej kwalifikacji zaleźć będą skutki prawne, decydować ona będzie o tym, czy dzieło można dowolnie eksploatować, czy jednak wymagana jest do tego zgoda uprawnionego z tytułu autorskich praw majątkowych. Przy rozstrzyganiu kwestii, czy dany rezultat pracy korzysta z autorskiej ochrony prawnej sądy często posługują się wskazówkami wypracowanymi w orzecznictwie, w szczególności Sądu Najwyższego. W dotychczasowym orzecznictwie za przedmiot prawa autorskiego uznano m.in. kompozycje z kwiatów.

Niedozwolone odtwarzanie utworu bez zgody autora

Utwór staje się przedmiotem prawa autorskiego już wtedy, kiedy następuje jego ustalenia, tj. gdy przybierze jakakolwiek postać, choćby nietrwałą, jednak o tyle stałą, żeby treść i cechy utworu wywierały efekt artystyczny. Kompozycje kwiatów odpowiadają temu wymaganiu, tak więc podlegają ochronie. Dlatego niedozwolone jest ich odtwarzanie bez zgody autora, m.in. sposobem fotograficznym, do innego użytku niż własny użytek osobisty, w szczególności do użytku związanego z osiągnięciem korzyści materialnej.

Twórczy czy techniczny?

Tak jak nie każda fotografia ma charakter twórczy, tak również nie każdy bukiet ma cechy twórcze w rozumieniu art. 1 ust. 1 Pr.aut.. Sąd Najwyższy podkreślił w swoim orzeczeniu, że chodzi o kreacyjny, subiektywnie nowy, oryginalny wytwór intelektu, wywołany niepowtarzalną osobowością twórcy, który – wykonany przez kogoś innego – wyglądałby inaczej. Jednak nie każdy proces intelektualny prowadzi do powstania rezultatu o cechach twórczych. Praca intelektualna o charakterze twórczym jest przeciwieństwem pracy o charakterze technicznym, która polega na wykonywaniu czynności wymagających jedynie określonej wiedzy i sprawności oraz użycia określonych narzędzi, surowców i technologii. Cechą pracy w charakterze technicznym jest przewidywalność i powtarzalność osiągniętego rezultatu. Tak więc przykładowy bukiet 7 bordowych róż z dodatkiem trzech gałązek gipsówki zawiązany rafią będzie miał charakter techniczny i nie będzie podlegał ochronie praw autorskich.

Proces tworzenia, w przeciwieństwie do pracy technicznej, polega na tym, że rezultat podejmowanego działania stanowi projekcję wyobraźni osoby, od której pochodzi, zmierzając do wypełniania tych elementów wykonywanego zadania, które nie są jedynie wynikiem zastosowania określonej wiedzy, sprawności, surowców, urządzeń bądź technologii. Stwierdzenie, że bukiet kwiatów jest utworem uzależnione jest od indywidualnych i niepowtarzalnych cech, nadanych przez florystę, kształtującego ostateczny wygląd kompozycji. Taki utwór objęty jest ochroną prawno-autorską, a tym samym floryście przysługiwać będą wszelkie prawa, nadane twórcy z mocy ustawy.

Granica między charakterem twórczym, a technicznym dzieła jest bardzo płynna. W jednym z wyroków Sądu Najwyższego z roku 1953 możemy przeczytać takie uzasadnienie: „każde dzieło – byleby tylko pod względem formy wykazywało pewne elementy twórcze, choćby minimalne – stanowi utwór w rozumieniu prawa autorskiego”

Właściciel praw autorskich do utworu

Właścicielem praw autorskich jest twórca dzieła. To osoba, która wniosła wkład twórczy do utworu, czyli stworzyła dzieło w rozumieniu prawa autorskiego. Twórcą utworu może być tylko człowiek, to osoba, kto swoją pracą twórczą przyczyniła się do powstania dzieła – pisarz, który napisał książkę, malarz, który namalował obraz czy florysta, który stworzył kompozycję.

Prawo autorskie, co z niego wynika?

W polskim prawie autorskim wyróżnia się autorskie prawa osobiste oraz autorskie prawa majątkowe. Przepisy dotyczące autorskich praw osobistych zostały uregulowane w rozdziale 3 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do: autorstwa utworu; oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo; nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania; decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności; nadzoru nad sposobem korzystania z utworu. Wszelkie próby ograniczenia autorskich praw osobistych wbrew woli autora lub działania zmierzające do pozbawienia go tych praw będą bezskuteczne i nieważne. Celem autorskich praw osobistych jest bowiem ochrona innych niż ekonomiczne uprawnień związanych z dziełem. Każda próba przywłaszczenia sobie czyjegoś utworu i podpisania się pod nim będzie plagiatem, który jest naruszeniem prawa do autorstwa. Takim samym naruszeniem jest usunięcie informacji o autorze, nawet jeśli nie popełni się przy tym plagiatu.

Florysta często jest twórcą, a bukiet utworem

Podsumowując możemy stwierdzić, że florysta w swojej pracy często jest twórcą, a stworzony przez niego bukiet – utworem w rozumieniu ustawy o prawie autorskim. I to bez względu na to, czy uznamy tą kompozycję kwiatowa za wyjątkowe dzieło sztuki, czy też nie. Tak więc już wiemy trochę więcej o autorskich prawach osobistych. A jak to się ma do autorskich praw majątkowych? O tym napiszę w kolejnym artykule.

Zdjęcie ilustrujące artykuł Bernard Łętowski

Bukiet wykonał Tomasz Max Kuczyński

Bukiet powstał na warsztatach Podróże kształcą florystycznie